Unha das grandes satisfaccións que nos dá o cinema en relación a Santiago é podermos viaxar no tempo. Evadirnos do presente e pasear o pasado é doado. Non o é tanto se pensamos no futuro, sobre o cal aínda está case todo por dicir. A ciencia ficción na capital galega pouca ou ningunha atención mereceu de momento. Co avance do tempo, veremos novos rostros e roupas, percibiremos a mutación dos negocios e da propia tecnoloxía e estética cinematográfica. Até chegarmos a finais do século XX, cando o incremento imparable do turismo implique a transformación da economía local e a metamorfose da zona vella, converténdose cada día máis nun lugar para visitar, acudir a eventos e pasear, e menos para vivir ou facer o noso día a día. Nas nosas vidas gañan protagonismo e centralidade novos e vellos barrios, todos extramuros. A zona nova, as Fontiñas, Vite, as Cancelas ou Santa Marta, son exemplos deses novos referentes vitais que, a pesar do innegable protagonismo da zona vella, van tendo representación tamén a nivel audiovisual. E polo camiño, iremos vendo aparecer e desaparecer espazos, sendo o Edificio Castromil o grande e anelado exemplo.
O cinema regálanos suficientes testemuños como para corroborar que a zona vella compostelá apenas mudou desde 1915, data da primeira gravación conservada onde aparece a nosa cidade. Manoel Cardoso Pereira realizou a propogandística O Ano Santo em Compostela, por iniciativa do cardeal Martín de Herrera. Nela, antes de perseguir pola rúas os actos dese ano santo, ofrécenos fermosas panorámicas dun Pedroso pelado no cumio, e dunha cidade maxestosa na distancia, aínda que ben menor que a actual, coa facultade de Medicina en construción, e dos seus arredores. Lembremos que a poboación rexistrada en Santiago en 1910 era só de 24.120 persoas, mesmo ano en que se eliminan os atrancos legais que impedían o acceso das mulleres á USC. Directamente relacionado coa tardía chegada do cinematógrafo a Compostela, só en 1902 comeza a chegar a electricidade ás nosas rúas, habendo aínda 749 farois a gas en activo no ano 1917. Despois desas imaxes panorámicas iniciais, a cámara de Cardoso Pereira enfoca a entrada á Alameda, onde vemos como o rural se entretecía co urbano. Carros de vacas, xatos e cabalos crúzanse sen moita cerimonia coa procesión que entra na zona vella. Vemos tamén pendurar un deses farois antes mencionados, probablemente de gas.
Salta a imaxe despois para diversos espazos, como a rúa do Vilar ou a Praza das Praterías. Vemos o cortexo cívico, os xigantes, a procesión e o desfile final.
Entre 1922 e 1923 grava Camilo Díaz Baliño o filme Compostela, do cal só se conservan seis celuloides (Legado Díaz Pardo), onde se nos mostra a cidade como urbe sobrenatural, alternando textos explicativos e escenas que van do cotiá (carrozas das festas) ao expresionismo.
Tres anos despois podemos retomar as rúas compostelás grazas á primeira versión fílmica de La Casa de la Troya, de 1924, obra de Manuel Noriega e o propio autor, Pérez Lugín. No comezo do filme encontramos lindas escenas das rúas da zona vella mollada pola chuvia e mesmo entramos nun bar (talvez o Suízo da Rúa Nova?). Tamén podemos observar como aínda está na “Plaza del Hospital” a estatua de Montero Ríos (trasladada en 1928 á Praza de Mazarelos).
En 1927 encontramos un spot publicitario de Tintorería España, realizado por Ibero-América Photo Films, que contén imaxes de xente paseando na Alameda ou no Vilar para alén do funcionamento da tinturaría.
Destaca de 1928, un filme doméstico do fondo familiar dos Baltar, onde aparecen imaxes da Alameda e da Senra desde a Carreira do Conde. Enxérgase, por exemplo, a fonte de San Clemente da Alameda situada no cruzamento da rúa da Senra co Campo da Estrela e que reencontraremos na seguinte entrega de Paseando no tempo (1943-1953).
Grazas ao palentino Luís Rodríguez Alonso, podemos pular até o ano 1929 e ver o Santiago monumental recollido no seu Un viaje por Galicia, documental realizado para a Exposición Universal de Sevilla.
Comezando tamén cunha panorámica, desta vez a tradicional da Catedral e arredores desde a Alameda. Descríbese a nosa cidade como “cuna de prelados y trovadores” e centra a súa atención na Catedral e nos catro elementos da daquela chamada “Plaza del Hospital”. Dedica tamén momentos a diversas rúas, como a do Vilar, onde vemos como se cruza unha leiteira cun coche da época, ou a Praza de Cervantes e finaliza, como non, coa ofrenda ao Apóstolo.
Por desgraza, dentro da marxe temporal proposta para este artigo, non tivemos acceso a gravacións como a primeira coñecida, Santiago, la Atenas de Occidente (1910), de José Gil, nin a outras que poderían ser de grande interese, como a Compostela (1921) de Camilo Díaz Baliño, a Compostela (1926), do catedrático Armando Cotarelo Valledor, ás dúas curtametraxes de Carlos Velo, Galicia y Compostela (1935) e Santiago de Compostela / Saudade (1936), ou á La Casa de la Troya (1936), de Juan Vila Vilamala e Adolfo Aznar.
Na seguinte entrega convidarémosvos a pasear polas nosas rúas e xentes a través de diversas gravacións feitas a partir das primeiras emisións do No-Do.
[Todas as etapas: 1915 a 1939, 1943 a 1953, 1954 a 1964, 1965 a 1975 e 1976 a 1986]