Ambientadas na novela romántica La casa de la Troya (1915), de Alejandro Pérez Lugín, chegaron a rodarse cinco películas, o que dá conta da enorme repercusión que acadou a obra na súa época. Resultado deste éxito, a novela, ademais destas adaptacións ao cine, tamén foi obxecto de numerosas reedicións e de adaptacións ao teatro e á televisión.
A biografía de Pérez Lugín, nado en Madrid en 1870, está moi ligada a Galiza, por diferentes motivos. Un deles está relacionado coa familia, en concreto coa da súa nai, María Josefa del Carmen García Lugín y Castro, parente da ilustre Rosalía de Castro. O outro ten que ver coa universidade, xa que Lugín estudou en Santiago de Compostela a carreira de Dereito. Precisamente será a vida da universidade dos anos 80 do século XIX a que Pérez Lugín retrate nesta novela a través da historia dun mozo estudante, Gerardo Roquer, que é enviado polo pai a Santiago de Compostela coa intención de pórlle fin, con este “desterro”, á vida ociosa que levaba en Madrid e conseguir que acabase os estudos de Dereito. Xa en Compostela, Gerardo Roquer vaise instalar nunha pensión, chamada Casa de la Troya, onde coñecerá outros estudantes e unha moza que dan vida aos protagonistas dunha das obras máis recoñecidas sobre a cidade.
Das moitas adaptacións que se fixeron desta novela, a primeira realizouse para o teatro, da man do propio Pérez Lugín e do compostelán Manuel Linares Rivas. A obra estrearíase o 26 de febreiro de 1919 no Teatro de la Comedia de Madrid con grande afluencia de público, segundo a prensa da época, o que facilitou a súa representación durante varias temporadas. Á sesión inaugural deste peza asistiron diferentes personalidades, como a escritora Emilia Pardo Bazán.
A seguir, sucedéronse as producións para o cine. A primeira desta serie foi gravada no ano 1924 pola produtora Troya Films, da que Lugín formaba parte. Trátase dun filme mudo dirixido polo propio Lugín e por Manuel Noriega. Foi estreado en Santiago de Compostela o 13 de febreiro de 1925 na sala Royalty, a primeira sala de cine moderno da cidade. Os cines Royalty situábanse entre a rúa de Fonte de Santo Antonio e o Hórreo, nun solar ocupado na altura pola Casa da Inquisición (que foi derrubado para construír o novo inmoble) e que na actualidade acolle o Hotel Compostela (cuxa construción tamén supuxo o derrube do edificio orixinal dos cines). Entre o seu elenco, contou coa actuación de profesionais como Carmen Viance -actriz cunha recoñecida traxectoria no cine mudo e que interpretou o papel de Carmiña-, Pedro Elviro, Florián Rey, Luis Peña Sánchez ou Juan de Orduña. Aínda que o filme está baseado na novela, nesta versión introducíronse algunhas novidades que a diferencian do libro, como o feito de que a pensión da Casa de la Troya se situaba na Casa do Cabido, que Carmiña vivía na Casa da Parra ou que a súa residencia familiar se localizaba no Pazo de Oca. A través das súas imaxes podemos pasear a cidade de Compostela de finais do século XIX da man dos protagonistas e tamén doutras cidades galegas nas que tamén se rodou, como Vigo, A Coruña e Betanzos. De feito, a fita foi recuperada no ano 2003 polo Centro Galego de Artes da Imaxe da Coruña (CGAI), o que a converte nun importante testemuño histórico de Galiza e da nosa cidade.
Pouco tempo despois, no ano 1930, estréase In Gay Madrid (Estudiantina, na versión traducida), dirixida polo americano Robert Z. Leonard e producida por Metro-Goldwyn-Mayer British Studios. Posiblemente atraído pola repercusión da novela, o director fai esta adaptación en clave musical, converténdose así na primeira versión con son sobre ‘La Casa de la Troya’. O director, Robert Z. Leonard, foi ademais actor, guionista e produtor. Entre os seus recoñecementos, destaca o feito de ter recibido un premio Óscar á mellor película por The Great Ziegfeld, ademais de contar cunha estrela no Paseo da Fama de Hollywood. Na rodaxe deste filme participaron a actriz Dorothy Jordan na interpretación de Carmiña e o actor mexicano Ramón Novarro. Filmouse nos estudos californianos da Metro-Goldwyn-Mayer, por tanto, o Santiago real non chega a aparecer, como tampouco Galiza, estando todas as personaxes caracterizadas desde unha perspectiva andaluza estereotipada.
Transcorridos seis anos, en 1936, dará comezo a rodaxe dun novo filme, nesta ocasión dirixido por Juan Vila Vilamala e Adolfo Aznar. No entanto, e debido ao golpe de estado militar dese mesmo ano, a finalización da gravación non se completaría até o ano 39 e será estreada a finais dese mesmo ano no cine Rialto, en Madrid. Entre os seus protagonista destacan Tony d’Algy, actor portugués nado en Angola e de nai española que chegaría a realizar carreira en Hollywood, e Isa de Navarra, da que pouco se sabe sobre a súa traxectoria posterior. Ademais, tamén participaron Paulino Casado, José Cordero, Santiago Barat, Carmen Tierra, Dora Sánchez e Mimí de Alcázar. Sobre esta poden encontrarse algunhas declaracións airadas, como que era unha “caricatura burda, de mal gusto, insultante, que desvirtúa el ambiente y el vivir santiagueses”, “de ahí los pitos y pataleos” con que foi recibida nas salas de cinema.
Do ano 1947 data outra das producións de orixe foránea, desta vez procedente de México para Suevia-Ultramar Films e Panamericam Films. O filme foi dirixido por Carlos Orellana e contou con guión de Manuel Altolaguirre e coa música de Rodolfo Halffter, quen adaptou para a pantalla varias cancións populares galegas. A película, rodada en México, foi estreada en 1948 no cine Olimpia de Ciudad de México e, entre os actores e as actrices contaba con personalidades como Armando Calvo, Charito Granados, Ángel Garasa, Carmen Molina, Consuelo Guerrero de Luna, Luis Alcoriza e Miguel Arenas. No entanto, é de destacar neste caso a participación da actriz luguesa de nacemento, Prudencia Grifell, quen interpreta o papel de dona Generosa, a patroa da pensión. Filla de actores, Prudencia acadou moito éxito en México, lugar para onde emigrou coa familia sendo ela unha nena. Outro dos aspectos que singulariza esta versión é a incorporación dun diálogo que non estaba presente na edición orixinal da novela e que nos transmite de forma moi directa a imaxe que había da cidade de Santiago no ambiente madrileño:
“- Gerardito, ¿qué haces aquí? / – Ya lo ves, Isabel, de viaje. / – ¿Hacia dónde? / – A Santiago de Compostela. /- Mi más sentido pésame. /- Gracias”.
Finalmente, a última desta serie de cinco filmes rodados sobre La Casa de la Troya é, talvez, a versión máis coñecida e tamén a primeira que se realiza en cor. Trátase da película dirixida por Rafael Gil e rodada para Coral Films. Non era a primeira ocasión en que o director realizaba unha versión para o cine dunha novela de Pérez Lugín, xa que tiña adaptado con anterioridade Currito de la Cruz e Camino del Rocío. Foi estreada en 1959 no Teatro Carlos III de Madrid e contaba cun excelente elenco encabezado por Ana Esmeralda, Arturo Fernández, José Rubio, Julio Riscal, Manuel Gil, Félix de Pomés, Manolo Morán, Félix Fernández e Pepe Isbert, quen interpreta maxistralmente o papel do catedrático Don Servando. Entre o seu palmarés, destaca o feito de ter conseguido o terceiro premio como mellor película polo Sindicato Nacional do Espectáculo. O desaparecido Hotel España da Rúa Nova, o Edificio da Universidade (hoxe facultade de Xeografía e Historia), a Libraría Galí (‘casualmente’ a que tiña os dereitos de publicación do libro) ou o barrio do Carme de Abaixo son algúns dos escenarios principais por onde nos pasea este filme.
Grazas a este conxunto de filmes temos a oportunidade de ver como a cidade de Santiago foi mudando co tempo e pasear os diferentes escenarios desde o ano 1924 até o 1959 do século XX. Pero ademais dos lugares e os espazos, tamén nos permite coñecer a sociedade da época, marcada por un profundo machismo que se reflicte en cada un dos filmes, así como os estereotipos que dela se transmitían, ligados ao ambiente estudantil máis festivo.